ABDULLOH IBN YUSUF IBN HISHAM AL-ANSORIYNING “QOTRUN NADA BALLIS SODA QO`LYOZMASI MATNLARI O`RTASIDAGI TAFOVUTLAR.

Abstract

Qo`lyozma yodgorliklarni ilmiy muomalaga kiritish, ommmalashtirishilari manbashunoslik sohasida doimo dolzarb bo`lib kelgan. Qo`lyozmalarni tadqiq qilish, o`rganish, undan manfaat olishning asosini – qo`lyozmalarni matniy jihatdan o`rganish tashkil qiladi. Matnshunoslikning mohiyati qo`lyozma yodgorliklarini qayta hayotga qaytarish, uning ilmiy-tanqidiy matnini tayyorlashdan iborat. Arab nahvini o`rganishda ham qadimiy qo`lyozmalarni manba sifatida ilmiy jihatdan o`rganish, matniy tadqiq qilish, qo`lyozmalar orasidagi tafovutni o`rganish muhim ahamiyat kasb etadi. Abdulloh ibn Yusuf ibn Hisham al-Ansoriy[1]ning قطر الندي و بل الصدي Qotrun nada ballis soda qo`lyozmasi ham XIV asrda yozilgan, XVI-XVII asrlarda ko`chirilgan qadimiy qo`lyozma bo`lsada hozirgi zamon arab nahvida o`rni nihoyatda yuqori. Muallif bilan zomondosh bo`lgan fan olimlari, nahvshunoslar tomonidan ham yuksak e`tirofga sazovor bo`lgani va unga ko`plab sharhlar[2] yozilganligi ham qo`lyozmaning naqadar ahamiyatli ekanligini yaqqol isbotidir. Shu sababdan ham qo`lyozmaning nusxalari, ular orasidagi farq va o`xshash jihatlar, uning ilmiy matni ustida olib boraladigan ishlarning ham soha bo`yicha o`rni beqiyos. Hozirgi kunda Qotrun nada qo`lyozmasining ikkita mashhur nusxasi bo`lib, ular:

[1] 1309-yilda (708-yil hijriy) Qohirada tug`ilgan. O`z davrining yetuk olimlaridan bo`lgan. O`ziga zamondosh ilm ahllari tamonidan ko`p e`tirof qilingan. Ilmni o`z zamonasining shayxlaridan bo`lgan Abdullatif ibnul Marohhil, Ibn Sarroj, At-tajut Tabriziy va At-tajut Fakihaniy qo`lida ta`lim olgan. Ibn Hisham haqida zamondoshi ibn Xoldun shunday deydi: “Ibn Hishamning nihoyatda katta ulmi bor. Uning nahv ilmida ilmi baland. Uning ilmga qo`shgan hissasi uning naqadar buyukligini ko`rsatadi” – deydi.  Muallifning nahv, balog`at va arab adabiyotiga bag`ishlangan 30 dan oshiq qo`lyozma va kitoblari mavjud bo`lib, ularning aksar qismi Berlim va Parij kutubxonalarida saqlanadi.

[2] Qo`lyozmaga ko`plab sharhlar yozilgan bo`lib, ularning eng mashhurlari: Ibn Hisham al Ansoriyning o'zining sharhi, Alxatib Ashsherbiniy tomonidam yozilgan «Mug'isun nada» sharhi, Alfakihiy tomonidan yozilgan « Mujibun nada» sharhi